Expliciete Directe Instructie tilt school naar een hoger niveau | Onderwijskennis (2024)

Op de Prins Willem-Alexanderschool in Ophemert zijn ze twee jaar geleden gestart met het geven van EDI-lessen.De leerlingen zijn hierdoor gemotiveerder en actiever betrokken bij de lessen. Ook zijn de resultaten verbeterd. In dit artikel lees je hoe de leerkrachten Renske Harteman en Marcel Zanting aan de slag zijn gegaan met EDI.

Expliciete Directe Instructie was precies wat de school nodig had

Drie jaar geleden stapt juf Renske over, na 15 jaar bij de kleuters, naar groep 7/8.Voordat het schooljaar van start gaat, wil ze zich verdiepen in de manier van instructies geven.

De school scoort op dat moment laag op veel onderdelen. Het doel is om de resultaten omhoog te brengen en ervoor te zorgen dat er meer eenheid in de lessen komt, door als leerkrachten allemaal dezelfde keuzes te maken in de instructies. Renske volgt een training van Expliciete Directe Instructie (EDI), omdat EDI een bewezen effectieve methode is waarbij de kinderen vooral aan het werk gezet worden (Hollingsworth et al, 2020).Hollingsworth, J. & Ybarra, S., Nederlandse bewerking M. Schmeier (2020).Expliciete Directe Instructie 2.0. Tips en technieken voor een goede les.Pica.
Dat is precies wat ze missen bij de leerlingen op de Prins Willem-Alexanderschool. Leerlingen zijn ongemotiveerd en zitten achterovergeleund naar de leraren te luisteren. Ook willen ze dat leerlingen beschikken over meer kennis en probleemoplossend vermogen. Het team besluit dat EDI precies is wat de school nodig heeft.

Succeservaringen geven motivatie om door te gaan

Twee jaar geleden, na de zomervakantie, zijn de leraren begonnen met EDI bij het vak rekenen, waarvoor ze een EDI-trainingsprogramma hebben gevolgd. Later zal EDI bij andere vakken, waaronder taal, worden toegepast. De inzet van EDI gebeurt nu breed en door het jaar heen. Daarbij wordt vanaf de start van het schooljaar bij nieuwe lesstof altijd EDI gebruikt, om een rode draad te vormen in de school en alle kinderen door een optimale/activerende instructie maximaal te laten leren. Dit gebeurt vanaf groep 1 tot en met groep 8.

De leraren kijken het hele jaar door bij elkaar in de lessen en ook de directeur van de school observeert lessen met behulp van het EDI-observatieformulier. De leraren bereiden samen lessen voor en bij deze les komt de collega, met wie de les is voorbereid, kijken. Op deze manier kunnen ze elkaar gerichte feedback geven en successen benoemen.

De verschillende fasen van een EDI-les op de Prins Willem-Alexanderschool

Een voorbeeld van een les volgens het Expliciete Directie Instructie-model:

1. Activeren van voorkennis
   De leerkracht begint de lesmet sommen of opdrachten die voor de leerlingen al bekend zijn. Zo start een les over grote vermenigvuldigingen door met de sommenbalMet een sommenbal oefenen kinderen met het hoofdrekenen. De leerling bedenkt een som, leest deze som op en gooit de bal naar een ander kind, dat het antwoord mag geven.
   een aantal tafels te herhalen.
2. Lesdoel formuleren
   Aan het begin van iedere les wordt kort het lesdoel van de les benoemd.
3. Instructie geven
   Tijdens de instructie bieden de leerkrachten de kinderen een stappenplan aan. Dit stappenplan noteren de leerkrachten op het bord. De leerlingen nemen het stappenplan dan over in hun aantekeningenschrift. Dit zorgt ervoor dat zij makkelijk destappen ook na de instructie kunnen blijven volgen.
4. Begeleide inoefening
   De leerkracht doet eerst de opdracht voor. Hij/zij benoemt hardop het stappenplan dat hij/zij op het bord heeft gedaan. De leerlingen schrijven de stappen op hun eigen wisbordje mee. Dit wordt een aantal keer herhaald, waarbij de leerkracht zelf steeds minder vertelt en de leerlingen zelfde stappen nemen. Dit wordt afgebouwd tot de leerlingen het in tweetallen zonder hulp kunnen maken.
5. ‘Kleine’ lesafsluiting
   De kleine lesafsluiting is een som die de leerlingen alleen op hun wisbordje moeten maken. Tijdens deze afsluiting controleert de leerkracht of de leerlingen de som goed kunnen maken en of ze de juiste stappen uit het stappenplan volgen.
6. Zelfstandig werken
   In deze fase gaan leerlingen zelf aan de slag met opdrachten die passen bij het lesdoel of eerder aangeboden lesdoelen. De zelfstandige verwerking heeft als doel om de stof te onthouden en niet om te leren.
7. Verlengde instructie
   Met een klein groepje gaat de leerkracht aan de slag om de laatste hiaten weg te nemen. De leerkracht neemt alle stappen nogmaals met de leerlingen door. Hij/zij helpt ze op weg bij de stappen waar de leerlingen nog moeilijkheden ervaren. Dit doet de leerkracht met dezelfdesommen als in de basisinstructie. De school heeft hoge verwachtingen van de leerlingen en dalen in het aanbod hoort daar naar de mening van de leerkrachten niet bij.

Kinderen blijven verbazen door direct resultaat

Dankzij EDI zijn de lessen en het vakmanschap van de leraren veel sterker geworden, zien ze op de Prins Willem-Alexander. Ook zijn de resultaten van leerlingen verbeterd. De trendtabel van de Citotoetsen laat deze resultaten zien. EDI draagt bij aan het verbeteren van de Citoscores rekenen, spelling en taalverzorging. Verder zien de leraren in de klas ook tijdens de lessen de resultaten verbeteren en doen kinderen actiever mee met de les. De leraren formuleren duidelijke lesdoelen, waarin staat wat leerlingen aan het eind van de les moeten weten of kunnen (Schmeier, 2022) . Schmeier, M (2022). Doelen stellen, controleren van begrip en kleine lesafsluiting. Geraadpleegd op 30 augustus 2022 op: https://www.directeinstructie.nl/

Voorheen werden kinderen in niveaugroepen ingedeeld; een kind kon dan het hele jaar in een extra ondersteuningsgroepje zitten. Door het begrip te controleren tijdens de instructiefase – bijvoorbeeld met wisbordjes, waarbij leerlingen direct antwoord geven op vragen – zien de leraren dat kinderen soms helemaal niet in zo’n extra ondersteuningsgroepje hoeven te zitten. Maar dit werkt ook andersom; soms hebben kinderen meer uitleg nodig, waar er voorheen van werd uitgegaan dat een kind de stof al beheerste.

Ontwikkeling vakmanschap van leraren

Professionalisering van leerkrachten

De leerkrachten laten steeds meer de methode los. Ze gaan boven hun eigen lesstof staan en ze merken dat ze beter keuzes kunnen maken die bij hun leerlingen passen. Dit kan betekenen dat je het ene jaar andere keuzes maakt dan het jaar daarop. EDI helpt om die keuzes te maken.

Door eerst een som voor te doen, lopen alle kinderen dezelfde stappen door en leren ze dezelfde strategieën aan. Met een ‘kleine’ lesafsluiting controleert de leerkracht of de leerlingen het leerdoel behaald hebben. Pas daarna gaan de kinderen zelf aan de slag. Hiermee wordt voorkomen dat kinderen zelf strategieën toepassen waarmee ze misschien wel toevallig op hetzelfde antwoord uitkomen, maar die niet goed zijn (Hollingsworth et al, 2020).Hollingsworth, J. & Ybarra, S., Nederlandse bewerking M. Schmeier (2020).Expliciete Directe Instructie 2.0. Tips en technieken voor een goede les.Pica.
Het is dus erg belangrijk om opdrachten voor te doen.

Het team volgt in het schooljaar 2021-2022 een cursus vakmanschap. In deze cursus ligt de focus onder andere op het stellen van de juiste vraag. Daarbij is het de bedoeling om te vragen of leerlingen het begrijpen en niet een bepaald antwoord te verwachten. Dit wordt ook wel ‘controle-van-begrip-vragen’ genoemd. Het is van belang om niet altijd dezelfde vragen te stellen, maar soms ook verdiepende vragen. Leerlingen zijn namelijk vaak geneigd hun eigen begrip te rooskleurig in te schatten (Dunning & Kruger, 1999).Dunning, D., & Kruger, J. (1999). Unskilled and unaware of it: How Difficulties in recognizing one’s own incompetence lead to inflated self-assessments.Journal of Personality ans Social Psychology, 77(6), 1121-1134.
Het bedenken van deze vragen blijft lastig maar is wel erg belangrijk.

Bij het gebruik van het EDI-model gaat de instructie voor hoogbegaafde leerlingen vaak te langzaam. Als de leraar voldoende differentiatiemogelijkheden biedt, kan dit model ook goed werken voor hoogbegaafde leerlingen.
Lees ook | ‘Bijdrage expliciete directe instructie bij het leren van hoogbegaafde leerlingen' (Kennisrotonde).

EDI regelmatig met elkaar bespreken

De school is twee jaar geleden gestart met de inzet van EDI. In dat eerste jaar kwam het onderwerp regelmatig terug op de bordsessies met het team. Daar ging het vooral over:

• waar loop je tegenaan;
• waar ben je nog niet tevreden over;
• bij elkaar in de les kijken om daarin een stapje verder te komen;
• wat verwacht je van jonge kinderen en wat verwacht je van oudere kinderen?

Uiteindelijk is er een kwaliteitskaartKwaliteitskaarten zijn een middel om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, door middel van tips, stellingen, afspraken of handvatten.
gemaakt over EDI. De school probeert ieder jaar minimaal 1x deze kwaliteitskaart te bespreken om te kijken of iedereen zich nog aan de afspraken houdt. Ook bespreken ze of er aanpassingen gemaakt moeten worden en waarom deze keuze gemaakt wordt.

De schoolleider staat achter het team

De leerkrachten willen zich blijven verbeteren en daar krijgen ze tijd voor van de schoolleider. Eens in de vier weken hebben de leerkrachten een werkdrukverlichtingsdag. Op deze dag kijken ze een half uur in de klas van een andere collega en hebben ze tijd voor professionalisering. Ook als een leerkracht meer tijd nodig zou hebben om een nieuwe ontwikkeling binnen de school door te voeren, wordt daar tijd voor gemaakt of gezocht.

Zoeken naar oplossingen in combinatiegroepen

De Prins Willem- Alexanderschool is een kleine school, waar elke klas een combinatiegroep is. In deze groepen is het lastig om de tijd goed in te delen. Marcel: "Alle stappen tot de kleine lesafsluiting lopen prima, maar daarna staat er een andere groep te wachten. Het is niet makkelijk om dan nog goed te differentiëren of iemand nog extra aandacht te geven. Als de verlengde instructie er dan opzit, moet er nog een grote afsluiting gedaan worden, of nog een som samen doen om te controleren of de lesdoelen zijn behaald. Daar is niet altijd tijd voor."

Sinds het werken met EDI hebben de leerkrachten een beter zicht op de leerlijnen gekregen, waardoor zij beter keuzes kunnen maken in de leerstof de methodes beter kunnen loslaten. Hierdoor wordt er weer tijd gecreëerd binnen het lesrooster.

EDI inzetbaar op jouw school?

Wanneer is het interessant voor scholen om aan de slag te gaan met EDI? Als:

• leerkrachten zoekende zijn naar hun eigen vakmanschap;
• de school meer evidence-informed wil werken: doen wat bewezen effectief is;
• leerkrachten lessen willen ombouwen van ‘leuk’ naar ‘leerzaam’;
• leerkrachten leerlingen willen helpen bij het verbeteren van automatiseren;
• de resultaten van de leerlingen verbeterd moeten worden;
• de kwaliteit van de instructies als team verbeterd kan worden.